Gía trị của nỗi buồn

Bài được viết trong trạng thái tỉnh lơ mơ, say thoang thoảng, buồn vô cớ, vui lan man...

Ai cũng sợ buồn và ai cũng mong hạnh phúc. Người ta chỉ chúc nhau hạnh phúc và vui vẻ mà không ai chúc nhau buồn bã và đau khổ. Có thật sự người ta mong cho nhau vui vẻ và hạnh phúc hay vì chính bản thân người ta không muốn chính mình đau khổ nên mới chúc nhau vui vẻ để quên đi nỗi buồn của chính mình? Tại sao người ta lại sợ hãi nỗi buồn, trốn tránh đau khổ và mong muốn niềm vui? Vậy buồn là gì?

Buồn là gì?

Câu trả lời chỉ được trả lời khi chúng ta không buồn. Nếu chúng ta buồn có lẽ chúng ta chẳng có thời gian mà suy ngẫm đến nỗi buồn là gì? Nhưng khi chúng ta vui, chúng ta lại chẳng thể cảm nhận hết nỗi buồn. Thật là khó khăn để trả lời câu hỏi: buồn là gì?... nhưng nếu không trả lời được câu hỏi này thì có lẽ suốt đời chúng ta mãi bị nỗi buồn trói chặt và lôi kéo chúng ta đi mãi mà chẳng biết đi về đâu...

Tôi viết bài này trong trạng thái rất buồn nhưng cũng lại... rất vui. Buồn là một sự thật. Không thể trốn tránh nỗi buồn nếu chúng ta tự nhận mình đang mang thân phận Người không hoàn thiện và tương đối mong manh. Làm người thì phải buồn. Nhưng tại sao lại rất vui trong khi mình buồn? ... Vui vì mình cảm nhận được rằng mình đang buồn... nhờ vậy mà nỗi buồn của mình trở thành niềm vui.... Vì vui nên cố gắng tìm hiểu nỗi buồn mình đang cảm nhận. Vì buồn nên có thể nói mà không lạc đề tài mình đang tìm hiểu. Vậy buồn là gì?

Xin trả lời luôn: Buồn là một trạng thái xảy ra khi ta không đạt được điều mình muốn. Bất kể bạn muốn gì, tình yêu, sự nghiệp, tiền bạc, danh vọng... nếu mình muốn mà không đạt được đều gây ra một cảm giác mà ta gọi là buồn.

Buồn là một cảm giác hay là một giá trị? Có thể nói rằng: buồn vừa là một cảm giác, đồng thời buồn cũng là một giá trị. Là cảm giác khi ta đang buồn, và là giá trị khi nỗi buồn đó qua đi.

Ta đang buồn... thế giới trong mắt ta chỉ là màu đen ảm đạm và mong manh... ta không thấy hoa nở, không nhìn được bướm bay, không có bình minh rực rỡ, không cảm được tình yêu, không rung động trước nụ cười... nói tóm lại, cảm giác trong khi buồn là trống rỗng, hoang vắng, sợ hãi, bất lực, cô đơn... và trăm ngàn cảm giác tiêu cực khác ...mà ai buồn thì chắc chắn biết.

Tính chất của nỗi buồn không phải phụ thuộc vào lý do khiến ta buồn như nhiều người lầm tưởng mà phụ thuộc vào chính mục đích mà chủ thể chịu đựng đặt ra. Cùng bị 4 điểm, nhưng với học sinh trung bình thì nỗi buồn đó không gây ra cảm giác đau khổ nhiều như đối với học sinh giỏi, cùng bị thất tình nhưng nỗi buồn của người sống thiên về tình cảm sẽ nặng hơn nỗi buồn của người thiên về lý trí... Tóm lại, tính chất của nỗi buồn không phụ thuộc vào lý do gây ra nỗi buồn mà phụ thuộc vào chủ thể nỗi buồn đó, nói đúng hơn là phụ thuộc vào mục đích của chủ thể, mà mục đích này không thực hiện được nên gây ra cảm giác buồn. Mục đích càng cao, nỗi buồn càng lớn, giống như càng trèo cao thì ngã càng đau, gió càng mạnh...

Có nhiều cấp độ buồn khác nhau. Có nỗi buồn vu vơ, có nỗi buồn thầm kín, có nỗi buồn dễ qua đi nhưng cũng có nỗi buồn đọng lại mãi... Cấp độ hay trạng thái buồn này phụ thuộc vào đâu? Chúng chủ yếu phụ thuộc vào cấp độ mà mục đích hay hy vọng đạt được. Hy vọng 10 mà đạt được 8 hay 9 thì hơi buồn, đạt được 6,7 thì khá buồn mà không đạt được gì cả thì ôi thôi.... buồn khôn xiết... Nói tóm lại thì cảm giác và tính chất của nỗi buồn không phụ thuộc vào nguyên nhân gây ra nỗi buồn mà phụ thuộc vào mục đích mà chủ thể đặt ra, nói cách khác là chúng phụ thuộc vào chủ thể. Như vậy thì nỗi buồn do chính mình tự tạo ra chứ chẳng ai có thể làm mình buồn.

Vậy giá trị của nỗi buồn là gì? Nói nỗi buồn mà có giá trị thì chẳng ai tin. Mà nói chúng có giá trị tốt thì càng khó nghe nữa. Nhưng tôi thì không những cho rằng nỗi buồn có giá trị mà còn hơn thế nữa, nỗi buồn còn có giá trị tích cực. Và không những không cần trốn tránh nỗi buồn mà ta nên vui vẻ đón nhận nỗi buồn và cảm ơn nỗi buồn nữa. Tại sao vậy?
Giá trị của nỗi buồn hẳn nhiên là có. Không có cái gì mà không tạo ra một dấu ấn, hay một hình ảnh, hay một cái gì đó mà tạm thời gọi là... kỷ niệm để lại trong tâm thức chúng ta và gây ra một sự thay đổi nhất định, trong đó có nỗi buồn. Có những nỗi buồn vu vơ khiến ta chán nản, sầu muộn nên chẳng muốn làm gì cả... như vậy là chúng ta đã thay đổi, dù là ít thôi nhưng cũng trì hoãn những hoạt động trong hiện tại. Có những nỗi buồn lớn lao làm thay đổi hẳn một con người, từ yêu đời sang chán đời, từ lạc quan sang bi quan, tiêu cực, đôi khi chấm dứt hẳn một đời sống nếu chúng ta chọn cách giải quyết nỗi buồn bằng hành động tự tử...

Nói chung, giá trị của nỗi buồn tạo ra những vết thương, dù vết thương đó lớn hay nhỏ, mong manh hay mạnh mẽ, đớn đau hay xây xát nhẹ thì theo thời gian, vết thương đó qua đi nhưng cũng để lại những vết sẹo khó phai mờ. Vết sẹo đó có thể để lại trên thể xác chúng ta, nhưng cũng có thể nằm trong tâm thức ta, tùy theo từng nỗi buồn nhất định. Cái gì đã xảy ra thì không bao giờ mất đi được, nên đừng trốn tránh hay sợ hãi nó. Vấn đề là chuyển hóa nó để những vết sẹo này nở hoa.

Nhưng nói nỗi buồn có giá trị tích cực thì khó nghe thật, nhưng tôi lại cho đó là đúng. Vì sao đúng? Cái được gọi là vui bởi có cái được gọi là buồn để so sánh. Mong mỏi niềm vui mà trốn tránh nỗi buồn là điều không tưởng, nên để có niềm vui, ta cần làm bạn với nỗi buồn. Ngay sau nỗi buồn là niềm vui ập đến. Nếu không có nỗi buồn, ta cũng chẳng có niềm vui. Đó là đặt trong mối tương quan với niềm vui để cảm nhận giá trị tích cực của nỗi buồn. Vậy xét tự thân nỗi buồn, đâu là giá trị tích cực?

Giá trị tích cực của nỗi buồn chính là ở chỗ nỗi buồn cũng chính là niềm vui. Nỗi buồn là niềm vui dưới một hình hài khác. Bạn buồn, bạn cảm nhận cuộc sống dưới đôi mắt khác, có thể bi quan hơn nhưng cũng có thể sâu sắc hơn... Bạn buồn, bạn nhận ra những người bạn đích thực của mình mà bình thường bạn không biết... Bạn buồn, bạn biết quay về chính mính để kiểm thảo lại từng hành vi và lời nói của mình trong quá khứ, định hướng chúng trong hiện tại và tương lai... Bạn buồn, bạn nhận diện được cái mà bạn đang có, cái chưa có và cái sẽ có... nói chung, bạn nhận ra khả năng đích thực của mình mà bình thường, những lời khen tặng, những lời nịnh hót, những ngôn ngữ xã giao đã làm bạn mất đi khả năng nhận diện con người thật của mình.... Bạn buồn, bạn lui về thế giới của riêng mình, lặng lẽ chiêm nghiệm giá trị của cô đơn mà bình thường, cuộc sống với trăm ngàn thứ lôi kéo bạn lao vào những cuộc vui phù phiếm và giả tạo...

Có thể nỗi buồn khiến bạn thiếu đi cách nhìn khách quan về chính bạn cũng như thế giới xung quanh bạn. Nhưng may thay, không ai buồn suốt đời nên quan điểm, cách nhìn...của bạn trong khi vui sẽ giúp cho cách nhìn, quan điểm của bạn trong lúc buồn được hoàn thiện. Cuộc sống của bạn được hoàn thiện khi chính bạn cảm nhận được mọi vui buồn trong cuộc sống.

Vậy thì hãy cảm ơn nỗi buồn như chính ta cảm ơn niềm vui, đón nhận nỗi buồn ập đến như hân hoan chào mừng niềm vui ghé thăm... Chơi với nỗi buồn như chơi với niềm vui, bạn ơi, nỗi buồn và niềm vui không còn nữa mà chỉ còn lại cuộc chơi hoàn hảo và mỹ mãn... ở đó không có chủ thể lẫn khách thể.... mà chỉ có cuộc chơi đang tiếp diễn...