Nói dối là gì?

Có bạn hỏi mình về chuyện nói dối, nhân lúc rảnh rỗi - mà thật ra có làm gì đi nữa - thì vẫn cứ rảnh rỗi, viết một entry tặng bạn đọc chơi chơi...

Ai cũng đã biết, một định nghĩa sơ đẳng nhất về nói dối là: nói không đúng sự thật. Bất cứ lời nói nào, được phát ra mà không đúng như sự thật, đều được liệt vào nói dối.

Xét dưới góc độ thời gian, có ba dạng thức nói dối:

- Kể lại không đúng sự thật: một sự việc đã xảy ra trong quá khứ, ta kể lại cho người khác nghe không như nó đã từng diễn ra hoặc chỉ tường thuật một phần sự việc nào đó theo thiên hướng có lợi cho ta.

- Tường thuật không đúng sự thật: một sự kiện nào đó đang xảy ra trước mắt, ta tường thuật lại cho người khác nghe không như những gì ta đang chứng kiến, hoặc bóp méo sự kiện theo một kịch bản đã được dựng sẵn.

- Dự báo không đúng sự thật: một sự kiện nào đó đang chuẩn bị xảy ra nhưng ta lại thông báo nó sẽ không xảy ra, hoặc sẽ không xảy ra nhưng ta lại loan báo nó sắp xảy ra, hoặc nó sắp xảy ra nơi này nhưng ta lại đi rêu rao sẽ xảy ra nơi khác.

Xét dưới góc độ nội dung sự việc, có bốn hình thức của nói dối:

- Vọng ngữ: nói không đúng sự thật như nó đang diễn ra

- Nói hai chiều: ở trước mặt thì ton hót nịnh nọt, sau lưng thì nói xấu; hoặc với người này nói xấu người khác, hoặc với người khác nói xấu người nay... gây chia rẽ, tạo oán thù cho nhau.

- Nói hung ác: sử dụng những từ ngữ không hợp với thuần phong mỹ tục, không hợp với ngữ cảnh và đối tượng, gây đau khổ hay gieo rắc nghi ngờ cho người khác.

- Nói thêu dệt: nói quá sự thật. Hoặc giảm nhẹ hệ quả, hoặc phóng đại sự kiện nhằm sai sử hay gây dựng lòng tin nơi người khác.

Nhìn chung, nói dối là nói không đúng sự thật và mục đích của nó là nhằm lợi mình hại người hay tạo sự hoang mang, nghi ngờ, đố kỵ, giận hờn, ghen tuông... trong lòng người khác.

Mình đã từng viết rất nhiều lần về những hệ quả tai hại do việc giả dối tạo ra, từ lừa dối tiền bạc đến lừa dối tình cảm, từ lừa dối niềm tin đến lừa dối nhân cách... Trong phạm vi bài viết này, mình xin nêu thêm vài khía cạnh khác của giả dối mà theo mình nghĩ, có những trường hợp nên và có những trường hợp không nên 

- Mục đích chính của việc nói dối là muốn thu lợi về cho mình và hại người khác. Tuy nhiên có những lúc ta nói dối đôi khi để lợi cho người khác và chấp nhận thiệt thòi về phía mình. Trường hợp này ta có thể coi lời nói dối như là sự che dấu có thiện ý và có thể chấp nhận được. Chẳng hạn một sinh viên xa nhà bị bệnh sơ sơ, bố mẹ điên thoại lên hỏi thăm có khoẻ không, một người con khéo léo sẽ không nói rõ sức khoẻ của mình, họ có thể gượng cười nói rằng mình vẫn khoẻ để bố mẹ ở quê nhà yên tâm... Hoặc trong trường hợp mình thật sự cảm thấy không vui, nhưng không muốn để cho những người mình yêu thương phải lo lắng, hoặc có cho họ biết cũng chẳng giải quyết được gì, thì ta có thể nói ta rất ổn mặc dù trong lòng có thể không hề ổn chút nào... Những lời nói dối như vậy, tớ tạm gọi chúng là những lời nói dối dễ thương...

- Một số trường hợp khác, đặc biệt khi phương tiện giao lưu đã chuyển từ đời sống thực qua đời sống ảo của internet như hiện nay, mình nhận thấy có một số lời nói dối thật khó chấp nhận, mặc dù nó không hề gây ra hậu quả xấu nào. Chẳng hạn như một số bạn trẻ muốn giật gân câu like bằng cách đưa lên status những thông tin gây sự hiểu lầm của người khác rồi sau đó đắc chí cười đùa vui vẻ, hoặc mượn hình ảnh của người khác làm hình ảnh đại diện rồi tự nhận đó là mình, hoặc cung cấp những thông tin ảo về quê hương, về khả năng, về mối quan hệ vợ chồng... nhằm đánh lừa một vài ai đó muốn quan tâm.... Những lời nói dối như vậy, về cơ bản là vô hại, nhưng về lâu về dài chúng ta sẽ đánh mất niềm tin nơi người khác. Rồi cũng từ thói quen "chém gió" ảo tưởng trên mạng internet như vậy, vô tình hình thành thói quen nói sai sự thật, cung cấp thông tin bịa đặt, tạo sự ngờ vực và hiểu lầm cho người khác ngoài đời thực. Khoảng cách giữa "chém gió" trên mạng ảo và trở thành kẻ dối trá trong đời sống là một khoảng cách mong manh.

- Đặc biệt trong chuyện tình cảm, có thể các bạn trẻ ngày nay nhìn nhận tình yêu thoáng hơn các thế hệ đi trước. Các bạn vô tư tỏ tình, vô tư ghép đôi, vô tư thiết lập quan hệ hôn nhân, đính ước... trên facebook và các bạn coi đó chỉ là sự trêu đùa cho vui, hoặc giả vờ chọc cho người thứ ba nào đó ghen tức... Nhưng dù đó là những thông tin ảo, những lời tỏ tình ảo, những mối quan hệ ảo nhưng hệ quả của nó thì rất thực, nó có thể gây hiểu lầm hoặc vẽ thêm hy vọng cho một trái tim nào đó đang yêu đơn phương... Khi sự thật được hiển bày, những lời tỏ tình ảo trên mạng kia sẽ trở thành lưỡi dao gây tổn thương trong lòng người khác...

Còn khá nhiều trường hợp trong cuộc sống cần được chia sẻ nhiều hơn, nhưng tạm thời hôm nay viết đến đây thôi. Bạn nào quan tâm đến chuyện Thật và ảo, Ngoại tình hay Lừa tình... có thể click vào những tựa đề trên để biết thêm chi tiết...

- Thật và ảo

- Thật - Giả

- Ngoại tình

- Lừa 

....

(28/4/13)