Về những đối lập

Một trận gió vô hình có thể thổi bay mọi nhà cửa. Một cơn sóng lớn có thể quét sạch mọi thành phố. Hãy nhìn xem, những gì mạnh mẽ nhất thường là những gì mềm mỏng nhất.

Một căn nhà càng muốn xây cao càng cần một nền móng vững chắc. Một cây xanh càng lâu năm thì rễ càng phải bám sâu xuống mặt đất. Hãy nhìn xem, cái mà ta nhìn thấy chỉ là những thứ cao hơn, nhưng kỳ thực để cao hơn, chúng còn cần phải sâu hơn.

Con người tìm kiếm tự do, và càng đi tìm tự do, con người càng mất tự do. Vì sao vậy, vì chính khát vọng tìm kiếm mới thật là nhà tù di động ôm chặt con người tìm kiếm trong đó.

Con người tìm kiếm hạnh phúc, và càng tìm kiếm hạnh phúc, con người càng mất hạnh phúc. Vì sao vậy, vì chính những ảo tưởng về tiêu chuẩn của hạnh phúc đã triệt tiêu mọi hạnh phúc mà con người có thể có được.

Hoa sen - tôi rất thích nói đến hoa sen - người ta thích màu sắc, hương thơm và những công dụng của hoa sen - nhưng người ta quên mất rằng: không có bùn lầy tanh hôi thì hoa sen không sống được. Càng bám sâu vào bùn lầy, hoa sen càng đẹp, càng thơm, càng vững chãi.

Con người - tôi rất thích nói đến con người - người ta thích một con người thanh cao, giải thoát, tự tại, an lạc - nhưng người ta quên mất rằng: không có đau khổ, dục lạc, ham muốn, sa đoạ, sai lầm, vấp ngã, thất bại - thì con người không thể cất cánh bay cao lên được. Càng lún sâu vào tăm tối, con người càng rực rỡ như ánh ban mai.

Người ta chỉ chăm chăm nhìn vào những đọt lá xanh tươi vươn mình lên trời cao để đón nắng, nhưng xin nhắc nhở rằng: mỗi một đọt lá xanh ra đời là một mầm rễ nhỏ được mọc ra. Một đằng là hướng lên trời cao vô tận, một đằng là hướng xuống lòng đất tối tăm. Chúng không mâu thuẫn mà thật sự chúng cần có nhau, bổ sung cho nhau, và chúng có mặt cũng để cho nhau.

Người ta chỉ chăm chăm nhìn vào nụ cười, ánh mắt, niềm vui được bộc lộ qua chữ viết, dáng đi, khuôn mặt, điệu bộ, nhưng xin nhắc nhở rằng: mỗi một nụ cười được cất lên là một tiếng khóc được trào ra, mỗi một thành công đi đến là một thất bại gõ cửa, mỗi một hạnh phúc ngất ngây là một đau khổ tột cùng. Chúng không đối nghịch nhau mà thật sự chúng cần có nhau, bổ sung cho nhau, và chúng nương nhau mà tồn tại.

Các học thuyết triết học, các quan điểm tôn giáo thường khuyên bạn rằng để có được cái tốt, ta phải chặn đứng cái xấu; để có được giải thoát, ta phải chặn đứng dục lạc; để có được hạnh phúc, ta phải chặn đứng khổ đau... Tôi không thích tranh luận với họ làm gì, vì sở thích của những học thuyết và tôn giáo ấy là chơi cây bon sai... Chúng là nhân tạo, chúng không vững bền và chúng chỉ loè những cặp mắt ưa chuộng hình thức.

Trí Không không khuyên bạn như thế, Trí Không cũng không đi con đường như thế. Trí Không chỉ nói với bạn rằng: để có được cái tốt, hãy chấp nhận cái xấu; để có được giải thoát, hãy chấp nhận dục lạc; để có được hạnh phúc, hãy chấp nhận đau khổ... Bất kể chúng là gì, nếu thích đặt tên thì hãy đặt tên, nếu không thích đặt tên thì khỏi cần đặt tên... Cây xanh của tôi là tự nhiên, một đằng là vươn cao lên, một đằng là lặn sâu xuống lòng đất, và cả hai hành động đó đều song song như nhau.

Trí Không nói với bạn rằng: nếu bạn thấy đoá sen là đẹp, thế thì bùn lầy cũng là đẹp; nếu bạn thấy sự giải thoát là đẹp, thì sa đoạ cũng là đẹp; nếu bạn thấy ánh sáng là đẹp, thì tăm tối cũng là đẹp; nếu bạn thấy thành công là đẹp, thì thất bại cũng là đẹp; nếu bạn thấy chuẩn mực là đẹp, thì phi chuẩn mực cũng là đẹp; nếu bạn thấy tự tại là đẹp, thì đam mê cũng là đẹp; nếu bạn thấy thanh cao là đẹp, thì trần tục cũng là đẹp...

Trí Không đã nói như thế!

Trò chuyện cùng Nietzsche

Qua Zarathustra đã nói như thế

(14/8/13)

Zarathustra đã nói như thế

F. Nietzsche

Về cái cây trên đỉnh núi

Zarathustra để ý thấy có một thanh niên tránh gặp mặt hắn. Một buổi chiều kia, khi một mình đi dạo qua ngọn núi nhìn suốt xuống thung lũng có tên là thung lũng “Con Bò Tạp Sắc”, Zarathustra bắt gặp thanh niên ấy đang ngồi tựa lưng vào một thân cây, đưa mắt mỏi mệt nhìn xuống thung lũng. Zarathustra vòng tay ôm lấy thân cây người thanh niên đang ngồi tựa lưng và nói như thế này: 

“Nếu muốn dùng sức mạnh tay ta lay động thân cây này, ta sẽ không thể làm nổi. Nhưng ngọn gió mà ta không nhìn thấy sẽ dồi dập bẻ cong thân cây theo ý muốn. Cũng thế, chúng ta bị uốn cong và dồi dập bởi những bàn tay vô hình”. 

Lúc bấy giờ chàng thanh niên vụt đứng dậy, kinh ngạc sững sờ: “Ta đang nghe Zarathustra lên tiếng vào đúng lúc ta đang nghĩ đến ông ta”. 

Zarathustra trả lời: “Tại sao ngươi lại kinh hoàng? Con người cũng như thân cây vậy. Hễ càng muốn vươn đến những cõi miền cao thẳm rạng rỡ, thì những cội rễ càng phải bám sâu vào lòng đất, vào bóng tối và vào sâu thẳm, bám sâu vào sự xấu ác!” 

- Vâng, bám chặt vào sự xấu ác! Chàng thanh niên cảm khái kêu lên. Làm sao ngài phát giác được tâm hồn tôi như thế?” 

Zarathustra mỉm cười đáp: “Có những tâm hồn người ta sẽ không bao giờ phát giác ra được, trừ phi người ta bắt đầu bằng cách phát minh ra chúng”. 

- Vâng, vào sự xấu ác! Chàng thanh niên lại kêu lên lần nữa. 

Hỡi Zarathustra, ngài đã nói lên sự thật. Tôi không còn tin cậy nơi bản thân tôi nữa, kể từ khi tôi muốn nâng mình lên cao vời vợi, và chẳng ai còn tin cậy vào tôi nữa, - tại sao sự thể lại như thế? 

Tôi hóa thân quá nhanh: hiện tại của tôi khước từ quá khứ. Khi leo lên cao, tôi thường nhảy bỏ nhiều bậc thang, - chẳng bậc thang nào lại tha thứ cho tôi điều ấy.

Khi đã ở trên đỉnh cao rồi, tôi luôn luôn thấy mình cô đơn hoang tịch. Chẳng ai ngỏ lời cùng tôi, ngọn gió của cô đơn làm tôi run rẩy. Tôi đã tìm kiếm điều gì trên những đỉnh cao heo hút? 

Sự khinh bỉ cùng khát vọng của tôi đồng lớn mạnh; càng lên cao, tôi càng đâm ra khinh bỉ những người đang leo lên. Họ muốn gì trên những đỉnh cao? 

Tôi hổ thẹn khôn cùng vì đã leo lên và vấp ngã như thế! Tôi cười nhạo khôn xiết cái hơi thở hổn ha hổn hển của mình! Tôi căm thù thậm tệ những kẻ đang cất cánh bay lên! Tôi mỏi mệt vô cùng trên những miền cao thăm thẳm”. 

Người thanh niên im tiếng. Zarathustra nhìn ngắm cái cây gần chỗ hai người đang đứng, rồi hắn nói như thế này:  “Cái cây này đơn độc lẻ loi vươn cao trên núi; cây đã vượt bỏ loài người cùng cầm thú. 

Và giá như cái cây muốn lên tiếng, thời cũng chẳng ai có thể hiểu thấu: nó quá to lớn cao đại dường kia! 

Từ đây, cái cây chờ đợi và không ngớt chờ đợi, - nó chờ đợi điều gì? Cái cây ở quá gần nơi trú ngụ của những tảng mây: ắt hẳn cây đang chờ đợi cú sét đầu tiên giáng xuống?” 

Khi nghe Zarathustra nói thế, người thanh niên hét lớn, vẻ hung tợn: “Phải rồi, phải rồi, Zarathustra hỡi, ngài đã nói lên sự thật. Tôi đã khát khao sự rơi ngã sa đọa của mình trong khi khát vọng những đỉnh cao, và ngài là cú sét tôi đang chờ đợi! Hãy nhìn xem, tôi còn là gì nữa kể từ khi ngài xuất hiện với đám thanh niên chúng tôi? Chính lòng ganh tị đã giết chết tôi”. -Chàng thanh niên nói như thế rồi òa lên khóc nức nở đắng cay. Song Zarathustra đã đưa tay ôm choàng thân thể chàng ta và dìu chàng sánh bước cùng mình. 

Khi hai người đã đi sát vào nhau như thế được một lúc thì Zarathustra bắt đầu nói như sau: 

“Lòng ta tơi tả vì ngươi. Còn hơn là những lời nói, đôi mắt nhìn của ngươi bộc lộ rõ cho ta tất cả mối nguy hiểm ngươi đang trải qua. 

Ngươi hãy còn chưa tự do, ngươi còn đang tìm kiếm tự do. Nhưng sự tìm kiếm của ngươi đã biến ngươi thành kẻ mộng du quá sáng suốt. 

Ngươi muốn phóng lên những đỉnh cao đầy tự do tự tại, tâm hồn ngươi khát vọng những vì sao. Nhưng mà, những bản năng xấu xa của ngươi, chúng cũng khao khát tự do. 

Những con chó dữ trong ngươi muốn được thoát chuồng chạy rông; chúng sủa lên những tiếng hân hoan mừng rỡ trong hầm tối, khi tinh thần ngươi mơ mộng mở tung tất cả những cửa ngục. 

Trước mắt ta, ngươi vẫn còn là một tù nhân đang tưởng tượng đến tự do. Hỡi ôi! Tâm hồn những kẻ tù nhân như thế trở nên tinh tế hơn, nhưng cũng lại trở thành xảo quyệt, xấu xa, đê tiện hơn. 

Ngay cả kẻ đã giải phóng được tinh thần mình rồi, cũng vẫn còn phải tự thanh lọc cho trinh tuyền. Tâm hồn hắn vẫn còn chất chứa những ngục tù cùng mốc meo: vì thế mắt hắn phải trở nên tinh khiết... 

Ờ, ta biết rõ mối nguy hiểm ngươi đang trải qua. Nhưng mà, vì tình yêu và niềm hy vọng thê thiết của ta, ta van xin ngươi: chớ nên vất bỏ tình yêu cùng niềm hy vọng của ngươi! 

Ngươi vẫn còn cảm thấy mình là cao nhã quý phái, và cả người đời, những kẻ thù ghét ngươi và ném vào ngươi những cái nhìn ác cảm, họ cũng vẫn xem ngươi là kẻ cao nhã quý phái. Ngươi nên biết rằng tất cả bọn chúng đều xem kẻ cao nhã quý phái là tảng đá ngáng trở đường đi của chúng. 

Ngay cả đối với những người thiện hảo nữa, con người quý phái cao nhã cũng là một chướng ngại trên đường của chúng: ngay cả khi bọn chúng gọi kẻ ấy là một người thiện hảo, thì chỉ cốt để tránh xa y. 

Con người cao nhã quý phái muốn sáng tạo nên điều mới lạ và một đức hạnh trinh tân. Con người thiện hảo chỉ ước ao điều cũ kỹ, ước ao bảo trì những sự việc già cỗi nghìn đời. 

Song mối nguy hiểm của con người cao nhã quý phái không phải nằm ở chỗ hắn trở thành một con người thiện hảo, mà là trở thành một kẻ xấc xược vô liêm, một tên cười cợt chế nhạo, một kẻ phá hoại. 

Hỡi ôi! Ta đã từng biết có những con người cao nhã quý phái đã đánh mất đi niềm hy vọng cao cả nhất trong tâm hồn họ. Và từ đó, họ phỉ báng tất cả mọi hy vọng cao cả nhất. 

Kể từ đó, họ đã sống, đã liều lĩnh cho những khoái lạc ngắn ngủi phù du, và phải khó nhọc lắm họ mới vạch ra cho mình một mục tiêu để sống qua ngày. 

“Ngay chính tinh thần cũng là một khoái lạc”, - họ bảo như thế. Đôi cánh tinh thần họ bị gãy tan: giờ đây họ chỉ biết bò lết, và họ làm ô uế tất cả những thứ gì họ gặm nhấm. 

Xưa kia họ mơ mộng trở thành những kẻ anh hùng: giờ đây họ chỉ còn là những tay hưởng lạc. Vị anh hùng phiền não họ, làm tâm hồn họ tràn đầy kinh hoàng sợ sệt. 

Nhưng mà, vì tình yêu cùng niềm hy vọng thâm viễn của ta, ta van xin ngươi: đừng vứt bỏ người anh hùng đang ngự trị trong tâm hồn ngươi! Hãy thánh hóa niềm hy vọng phiêu diêu cao vời nhất của ngươi!” 

Zarathustra đã nói như thế.

* Xem thêm:

1. Dạ ca 

2. Du hứng ca

3. Du hứng ca (2) 

4. Lập ngôn trong vô ngôn  

5. Đức hạnh của suy tư   

6. Con đường của kẻ cô đơn   

7. Sứ mệnh của tồn tại  

8. Con đường không tên

9. Tế ca 

10. Về thế giới bên kia

      11. Về tình bằng hữu 

      12. Về sự trinh tiết 

      13. Về mũi tên độc